Traditioneel gebruikten de Indianen het om infecties te behandelen, terwijl de oude Egyptenaren het gebruikten om hun huidskleur te verbeteren en brandwonden te genezen. Het wordt nog steeds verzameld en gebruikt in de volksgeneeskunde in vele delen van Europa.
Vandaag de dag wordt vlierbes meestal genomen als een aanvulling op de behandeling van verkoudheids- en griepverschijnselen.
Echter, de rauwe bessen, schors en bladeren van de plant zijn ook bekend als giftig en veroorzaken maagproblemen.
In dit artikel wordt nader ingegaan op de vlierbes, het bewijs voor de gezondheidsclaims en de gevaren die gepaard gaan met het eten ervan.
Wat is Vlierbes?
Vlierbes verwijst naar verschillende soorten van de Sambucusboom, die een bloeiende plant is die behoort tot de Adoxaceae familie.
De meest voorkomende soort is de Sambucus nigra, ook wel bekend als de Europese vlierbes of zwarte vlier. Deze boom is inheems in Europa, hoewel hij ook in vele andere delen van de wereld op grote schaal wordt geteeld (1, 2).
S. nigra wordt tot 9 meter hoog en heeft trossen kleine wit- of crèmekleurige bloemen die bekend staan als vlierbloemen. De bessen zijn te vinden in kleine zwarte of blauwzwarte trosjes (1).
De bessen zijn vrij wrang en moeten gekookt worden om gegeten te worden. De bloemen hebben een delicaat muskaataroma en kunnen rauw of gekookt worden gegeten (1).
Andere soorten zijn de Amerikaanse vlier, de dwerg-vlier, de blauwe vlierbes, de danewort, de rode vlier en de antiloopborstel (1).
Verschillende delen van de vlierbes zijn in de loop van de geschiedenis gebruikt voor medicinale en culinaire doeleinden (2).
Historisch gezien werden de bloemen en bladeren gebruikt voor pijnverlichting, zwelling, ontsteking, om de productie van urine te stimuleren en om zweten te veroorzaken. De schors werd gebruikt als diureticum, laxeermiddel en om braken te veroorzaken (1).
In de volksgeneeskunde worden de gedroogde bessen of het sap gebruikt voor de behandeling van griep, infecties, ischias, hoofdpijn, tandpijn, hartpijn en zenuwpijn, evenals een laxeermiddel en diureticum(2).
Daarnaast kunnen de bessen worden gekookt en gebruikt om sap, jam, chutneys, taarten en vlierbessenwijn te maken. De bloemen worden vaak gekookt met suiker om een zoete siroop te maken of in de thee gegoten. Ze kunnen ook vers worden gegeten in salades (1).
Samenvatting: Vlierbes verwijst naar verschillende variëteiten van de Sambucusboom, die trossen witte bloemen en zwarte of blauwzwarte bessen heeft. De meest voorkomende variëteit is Sambucus nigra, ook wel bekend als Europese vlierbes of zwarte vlierbes.
Gezondheidsvoordelen van Vlierbes
Er zijn veel gemelde voordelen van vlierbessen. Niet alleen zijn ze voedzaam, maar ze kunnen ook de symptomen van verkoudheid en griep bestrijden, de gezondheid van het hart ondersteunen en ontstekingen en infecties bestrijden, naast andere voordelen.
Hoog in voedingsstoffen
Vlierbessen zijn een caloriearme voeding vol met antioxidanten.
100 gram verse bessen bevatten 73 calorieën, 18,4 gram koolhydraten en minder dan 1 gram vet en eiwit per stuk (3).
Bovendien hebben ze veel nutritionele voordelen. Vlierbessen zijn dat wel:
- Hoog in vitamine C: Er zijn 6-35 mg vitamine C per 100 gram fruit, dat is tot 60% van de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (3, 4).
- Hoog in voedingsvezels: Vlierbessen bevatten 7 gram vezels per 100 gram verse bessen, wat meer is dan een kwart van de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (4).
- Een goede bron van fenolzuren: Dit zijn krachtige antioxidanten die de schade van oxidatieve stress in het lichaam kunnen helpen verminderen (4, 5).
- Een goede bron van flavonolen: Vlierbes bevat de antioxidant flavonolen quercetine, kaempferol en isorhamnetine. De bloemen bevatten tot 10 keer meer flavonolen dan de bessen (4).
- Rijk aan anthocyanen: Deze stoffen geven de vrucht zijn karakteristieke donker-paarse kleur en zijn een sterke antioxidant met anti-inflammatoire werking (4, 6).
De exacte voedingssamenstelling van vlierbessen hangt af van de variëteit van de plant, de rijpheid van de bessen en de milieu- en klimaatomstandigheden. Daarom kan de voeding van vlierbessen variëren (4, 7).
Samenvatting: Vlierbessen zijn een caloriearme voeding vol met vitamine C, voedingsvezels en antioxidanten in de vorm van fenolzuren, flavonolen en anthocyanen. De bloemen zijn bijzonder rijk aan flavonols.
Kan verkoudheid- en griepsymptomen verbeteren
Er is aangetoond dat zwarte vlierbessenextracten en bloemeninfusies de ernst en de lengte van de griep kan verminderen(8) .
Commerciële preparaten van vlierbessen voor de behandeling van verkoudheid zijn er in verschillende vormen, waaronder vloeistoffen, capsules, zuigtabletten en gummies.
Uit een onderzoek onder 60 mensen met influenza bleek dat degenen die 15 ml vlierbessensiroop vier keer per dag innamen, in twee tot vier dagen een verbetering van de symptomen lieten zien, terwijl de controlegroep er zeven tot acht dagen over deed om te verbeteren (9).
Een ander onderzoek onder 64 mensen vond dat het innemen van 175 ml vlierbessen extract pastilles gedurende twee dagen resulteerde in een aanzienlijke verbetering van de griepverschijnselen, waaronder koorts, hoofdpijn, spierpijn en neusverstopping, na slechts 24 uur (10).
Bovendien bleek uit een studie van 312 luchtreizigers die drie keer per dag capsules met 300 mg vlierbessenextract innamen, dat degenen die ziek werden, een kortere duur van de ziekte en minder ernstige symptomen ondervonden (11).
Verdere grootschalige studies zijn nodig om deze resultaten te bevestigen en te bepalen of vlierbes ook een rol kan spelen bij het voorkomen van griep (8).
Merk op dat het merendeel van het onderzoek alleen is uitgevoerd op commerciële producten en dat er weinig informatie is over de veiligheid of werkzaamheid van zelfgemaakte middelen (8).
Samenvatting: In vlierbessenextract is gevonden om de lengte en de ernst van de symptomen die door het griepvirus worden veroorzaakt te verminderen. Hoewel deze resultaten veelbelovend zijn, is verder grootschalig menselijk onderzoek nodig.
Hoog in Antioxidanten
Tijdens de normale stofwisseling kunnen reactieve moleculen vrijkomen die zich in het lichaam kunnen ophopen. Dit kan oxidatieve stress veroorzaken en leiden tot het ontstaan van ziekten als diabetes type 2 en kanker (12, 13, 14).
Antioxidanten zijn natuurlijke componenten van voedingsmiddelen, waaronder sommige vitaminen, fenolzuren en flavonoïden, die in staat zijn deze reactieve moleculen te verwijderen. Onderzoek suggereert dat diëten met een hoog gehalte aan antioxidanten kunnen helpen bij het voorkomen van chronische ziekten (5, 12, 15).
De bloemen, vruchten en bladeren van de vlierbessenplant zijn uitstekende bronnen van antioxidanten. Zo hebben de anthocyanen in de bessen 3,5 maal de antioxidantkracht van vitamine E (4, 15, 16, 17).
Een studie die 15 verschillende bessensoorten vergeleek en een andere studie die soorten wijn vergeleek, vond dat vlierbes één van de meest effectieve antioxidanten is (18, 19).
Bovendien bleek uit een studie dat de antioxidantstatus bij mensen een uur na het drinken van 400 ml vlierbessensap verbeterde. Een andere studie bij ratten vond dat vlierbessenextract helpt om ontstekingen en oxidatieve weefselschade te verminderen (20, 21).
Hoewel vlierbessen in het laboratorium veelbelovende resultaten hebben laten zien, is het onderzoek bij mensen en dieren nog steeds beperkt. Over het algemeen heeft het consumeren ervan in de voeding slechts een klein effect op de antioxidant status (17).
Daarnaast kan de verwerking van vlierbessen, zoals extractie, verhitting of sap, hun antioxidantwerking verminderen (4).
Daarom kunnen producten als siropen, sappen, thee en jam minder goed werken dan sommige resultaten in laboratoriumonderzoeken (16).
Samenvatting: Vlierbessen, bladeren en bloemen zijn sterke antioxidanten. Hun beschermende werking bij de mens blijkt echter zwak te zijn. Bovendien kan de verwerking van de bessen en bloemen hun antioxidante werking verminderen.
Kan goed zijn voor de gezondheid van het hart
Vlierbes kan een positief effect hebben op sommige markers van de gezondheid van hart en bloedvaten.
Studies hebben aangetoond dat vlierbessensap het vetgehalte in het bloed kan verlagen en het cholesterolgehalte kan verlagen. Daarnaast blijkt een dieet met veel flavonoïden zoals anthocyanen het risico op hartziekten te verminderen (17, 22).
Desalniettemin werd in een studie bij 34 mensen die 400 mg vlierbessenextract (equivalent aan 4 ml sap) drie keer per dag gedurende twee weken kregen, geen significante verlaging van het cholesterolgehalte gevonden (23).
Een andere studie bij muizen met een hoog cholesterolgehalte vond echter dat een dieet met zwarte vlierbes de hoeveelheid cholesterol in de lever en de aorta verminderde, maar niet in het bloed (24).
Verdere studies wezen uit dat ratten die gevoed werden met voedsel dat polyfenolen uit vlierbessen bevatte, een verlaging van de bloeddruk hadden en minder gevoelig waren voor orgaanschade als gevolg van hoge bloeddruk(25, 26).
Bovendien kunnen vlierbessen het urinezuurgehalte in het bloed verlagen. Verhoogd urinezuur houdt verband met een verhoogde bloeddruk en negatieve effecten op de gezondheid van het hart (4, 27).
Bovendien kan vlierbes de insulinesecretie verhogen en de bloedsuikerspiegel verbeteren. Aangezien diabetes type 2 een belangrijke risicofactor is voor hart- en vaatziekten, is de beheersing van de bloedsuikerspiegel belangrijk om deze aandoeningen te voorkomen (4, 8).
Uit een studie bleek dat vlierbessenbloemen het enzym α-glucosidase afremmen, wat kan helpen de bloedsuikerspiegel te verlagen. Ook bleek uit onderzoek bij diabetesratten met vlierbessen dat de bloedsuikerspiegel beter onder controle is (4, 15, 28).
Ondanks deze veelbelovende resultaten is een directe vermindering van hartaanvallen of andere symptomen van hartziekten nog niet aangetoond en is verder onderzoek bij de mens nodig.
Samenvatting: Vlierbes heeft een aantal voordelen voor de gezondheid van het hart, zoals het verlagen van het cholesterolgehalte, het urinezuurgehalte en de bloedsuikerspiegel. Echter, verder onderzoek is nodig om aan te tonen of deze effecten significant zijn bij de mens.
Andere gezondheidsvoordelen
Er zijn vele andere gerapporteerde voordelen van vlierbes, hoewel de meeste daarvan beperkt wetenschappelijk bewijs hebben:
- Helpt bij de bestrijding van kanker: Zowel Europese als Amerikaanse vlierbessen hebben enkele kankerremmende eigenschappen in proefbuisonderzoeken (5, 8, 29).
- Bestrijdt schadelijke bacteriën: Vlierbes blijkt de groei van bacteriën als Helicobacter pylori te remmen en kan de symptomen van sinusitis en bronchitis verbeteren (8) .
- Kan het immuunsysteem ondersteunen: Bij ratten bleken polyfenolen van vlierbessen het immuunsysteem te ondersteunen door het aantal witte bloedcellen te verhogen (30).
- Kan beschermen tegen UV-straling: Een huidproduct met vlierbessenextract bleek een zonbeschermingsfactor (SPF) te hebben van 9,88 (31).
- Kan het urineren verhogen: Vlierbessenbloemen bleken de frequentie van het plassen en de hoeveelheid zoutuitscheiding bij ratten te verhogen (32).
- Kan enkele antidepressieve eigenschappen hebben: In een studie werd vastgesteld dat muizen die 544 mg vlierbessenextract per pond kregen toegediend (1.200 mg per kg), betere prestaties hadden en stemmingswisselaars hadden (33).
Hoewel deze resultaten interessant zijn, is verder onderzoek bij mensen nodig om te bepalen of de effecten echt significant zijn.
Bovendien is het belangrijk om op te merken dat er geen gestandaardiseerde methode is om het aantal bioactieve bestanddelen zoals anthocyanen in deze commerciële producten te meten.
Een studie toonde aan dat, afhankelijk van de methode die gebruikt wordt om anthocyanen te meten, een supplement 762 mg/L zou kunnen bevatten, maar in werkelijkheid slechts 4 mg/L. Daarom kan het moeilijk zijn om de effecten van de huidige producten te bepalen (17).
Samenvatting: Vlierbes wordt geassocieerd met veel extra gezondheidsvoordelen, zoals het bestrijden van kanker en bacteriën, immuunondersteuning, UV-bescherming en vochtafdrijvende werking. Deze beweringen hebben echter slechts een beperkt bewijs, en verder onderzoek is nodig.
Gezondheidsrisico’s en bijwerkingen
Hoewel vlierbes een aantal veelbelovende potentiële voordelen heeft, zijn er ook enkele gevaren verbonden aan de consumptie ervan.
De schors, onrijpe bessen en zaden bevatten kleine hoeveelheden stoffen die bekend staan als lectines, die maagproblemen kunnen veroorzaken als er te veel wordt gegeten (2).
Daarnaast bevat de vlierbessenplant stoffen die cyanogene glycosiden worden genoemd en die onder bepaalde omstandigheden cyanide kunnen afgeven. Dit is een toxine die ook voorkomt in abrikozenzaden en amandelen (1, 34).
Er is 3 mg cyanide per 100 gram verse bessen en 3-17 mg per 100 gram vers blad. Dit is slechts 3% van de geschatte fatale dosis voor een persoon van 130 pond (60-kg) (2, 35).
Commerciële bereidingen en gekookte bessen bevatten echter geen cyanide, dus er zijn geen meldingen van sterfgevallen door het eten van deze bessen. Symptomen van het eten van ongekookte bessen, bladeren, schors of wortels van de vlierbes zijn onder andere misselijkheid, braken en diarree (2).
Er is één melding van acht mensen die ziek worden na het drinken van het sap van vers geplukte bessen, inclusief de bladeren en takken, van de S. mexicana vlierbes. Ze ervoeren misselijkheid, braken, zwakte, duizeligheid, gevoelloosheid en verbijstering (36).
Gelukkig kunnen de giftige stoffen in de bessen veilig worden verwijderd door te koken. De takken, schors of bladeren mogen echter niet worden gebruikt om te koken of om sap te maken (2).
Als je de bloemen of bessen zelf verzamelt, zorg er dan voor dat je de plant correct hebt geïdentificeerd als Amerikaanse of Europese vlierbes, aangezien andere soorten vlierbes giftiger kunnen zijn. Zorg er ook voor dat je de bast of bladeren verwijdert voor gebruik.
Vlierbessen worden niet aanbevolen voor kinderen en jongeren onder de 18 jaar of zwangere of zogende vrouwen. Hoewel er in deze groepen geen ongewenste voorvallen zijn gemeld, zijn er niet genoeg gegevens om te bevestigen dat het veilig is (2).
Samenvatting: De ongekookte bessen, bladeren, schors en wortels van de vlierbessenplant bevatten de chemicaliën lectine en cyanide, die misselijkheid, braken en diarree kunnen veroorzaken. Door de bessen en zaden te koken wordt de cyanide verwijderd.
Tot slot
Hoewel vlierbessen in verband worden gebracht met vele veelbelovende gezondheidsvoordelen, is het meeste onderzoek alleen uitgevoerd in een laboratoriumomgeving en niet uitgebreid getest bij mensen.
Daarom kan vlierbes niet worden aanbevolen voor een bepaald gezondheidsvoordeel.
Redelijk bewijs ondersteunt het gebruik ervan om de lengte en de ernst van de griepverschijnselen te verminderen. Ook kan het de gezondheid van het hart ondersteunen, de antioxidantstatus verbeteren en een verscheidenheid aan anti-kanker, anti-diabetes en anti-inflammatoire effecten hebben.
Bovendien is vlierbes een smaakvolle aanvulling op een gezond dieet en een goede bron van vitamine C, vezels en antioxidanten. (Bron)
